Аўтар-укладальнiк Аляксандар Булыка
Беларуска-расейскi слоўнiк
для школьнiкаў
Прадмова
Гэты беларуска-расейскi слоўнiк прызначаны найперш для вучняў i настаўнiкаў сярэдняй школы. Аднак, зразумела, карыстацца iм могуць таксама навучэнцы i выкладчыкi вучэльняў, каледжаў i тэхнiкумаў, студэнты вышэйшых навучальных устаноў.
Слоўнiк можа быць выкарыстаны пры перакладах з беларускай мовы на расейскую, на занятках па развiццю мовы. У сувязi з тым, што гэты лексiкаграфiчны даведнiк будзе служыць вучэбным дапаможнiкам, пры яго ўкладаннi ўлiчана моўная практыка вучняў.
Рэестр слоўнiка ўключае болей за 10 тысяч лексiчных адзiнак, якiя не супадаюць з расейскiмi адпаведнiкамi або маюць iстотныя фармальныя адрозненнi ад iх. Аснову рэестра складае агульнаўжывальная лексiка сучаснай беларускай лiтаратурнай мовы. Акрамя таго, пададзены абласныя словы, што атрымалi пашырэнне ў мастацкай лiтаратуры, i найбольш распаўсюджаныя спецыяльныя тэрмiны, гiстарызмы i неалагiзмы.
Беларускiя загаловачныя словы размешчаны ў слоўнiку ў алфавiтным парадку i надрукаваны тлустымi (чорнымi) лiтарамi. Яны даюцца ў пачатковай форме: назоўнiкi ў назоўным склоне адзiночнага лiку (за выключэннем слоў, якiя ўжываюцца толькi ў множным лiку), прыметнiкi ў назоўным склоне адзiночнага лiку мужчынскага роду, дзеясловы ў неазначальнай форме.
Загаловачныя словы-амонiмы памячаюцца арабскiмi лiчбамi зверху справа: гасцiнец1 i гасцiнец2.
Загаловачнае слова перакладаецца адпаведным у сэнсавых адносiнах словам, сiнанiмiчным радам або апiсальна:
апёк ожог
беспадстаўны необоснованный, безосновательный, беспочвенный
вiтка привязь в виде жгута из прутьев
У мнагазначных словах розныя значэннi слова адзначаюцца ў радку арабскiмi лiчбамi i аддзяляюцца адно ад другога кропкай з коскай:
бацькаўшчына 1) отечество, отчизна; 2) родина; 3) отцовское наследство
Калi назоўнiк у адным са сваiх значэнняў страчвае форму адзiночнага лiку, пасля парадкавай лiчбы гэтага значэння ставiцца паметка мн.:
вага 1) вес; 2) мн. весы
Часам, каб зрабiць больш лёгкiм разуменне, у дужках даецца тлумачэнне:
бiскуп епископ (католической церкви)
закалец закал (сырой слой в хлебе)
З гэтай жа мэтай выкарыстоўваюцца i стылiстычныя паметы накшталт абл., спец., перан. i iнш.:
адбiтак 1) отпечаток; отображение; 2) палiгр. уттиск; 3) перан. след
З устойлiвых выразаў у слоўнiк уключаны толькi тыя, якiя перакладаюцца на расейскую мову не даслоўна. Яны змяшчаюцца пры апорных словах i аддзяляюцца ад iх кропкай з коскай:
вялiкi большуй; внушительный; объёмистый; з вялiкай ласкi по милости; з вялiкага грому малы дождж гора родила мышь
Калi загаловачнае слова сустракаецца толькi ў пэўным выразе, пасля такога слова ставiцца двукроп'е, потым iдзе гэты выраз з перакладам:
дыхт: даць дыхту задать жару, намылить холку
Калi загаловачнае слова ўжыта ва ўстойлiвым выразе ў пачатковай форме, то замест яго пiшацца першая лiтара з кропкай:
абяцанка посул; а. цацанка, а дурню радасць обещанного три года ждут
Знак нацiску пастаўлены ва ўсiх словах, за выключэннем аднаскладовых i слоў з нацiскной лiтарай ё.
У аснову слоўнiка пакладзены матэрыялы акадэмiчных выданняў - "Слоўнiка беларускай мовы" (1987), "Беларуска-рускага слоўнiка" (1988-1989), "Русско-белорусского словаря" (1993). Выкарыстаны таксама "Слоўнiк iншамоўных слоў" А.Булыкi (1993), "Кароткi слоўнiк беларускай мовы" Г.Арашонкавай i В.Лемцюговай (1994), "Самабытнае слова" I.Шкраба (1994), "Тлумачальны слоўнiк беларускай лiтаратурнай мовы" (1996), i iншыя лексiкаграфiчныя працы, асабiстыя назiраннi складальнiка над мовай прэсы.
Спiс скарачэнняў
абл. - абласное слова
ав. - авiяцыя
анат. - анатомiя
архiт. - архiтэктура
астр. - астраномiя
бат. - батанiка
бiял. - бiялогiя
бухг. - бухгалтарскi тэрмiн
ваен. - ваенная справа
геад. - геадэзiя
геал. - геалогiя
геагр. - геаграфiя
гiст. - гiстарызм
гл. - глядзi
горн. - горная справа
жыв. - жывапiс
заал. - заалогiя
збор. - зборны назоўнiк
кнiжн. - кнiжнае слова
крав. - кравецкая справа
кул. - кулiнарыя
лiнгв. - лiнгвiстыка
лiт. - лiтаратуразнаўства
мар. - марская справа
мат. - матэматыка
мед. - медыцына
мiн. - мiнералогiя
мн. - множны лiк
палiгр. - палiграфiя
палiт. - палiтычны тэрмiн
паляўн. - паляўнiцтвазнаўства
паэт. - паэтыка
перан. - пераноснае значэнне
разм. - размоўнае слова
рыб. - рыбалоўства
рэл. - рэлiгiя
с.-г. - сельская гаспадарка
спарт. - спартыўны тэрмiн
спец. - спецыяльны тэрмiн
тэатр. - тэатральны тэрмiн
тэкст. - тэкстыльная справа
тэх. - тэхнiка
уст. - устарэлае слова
фальк. - фальклор
фарм. - фармакалогiя
фiз. - фiзiка
фiлас. - фiласофiя
фiн. - фiнансавая справа
хiм. - хiмiя
цясл. - цяслярская справа
чыг. - чыгуначны тэрмiн
шав. - шавецкая справа
шахм. - шахматны тэрмiн
эк. - эканомiка
эл. - электратэхнiка
юр. - юрыспрудэнцыя
Беларускi алфавiт
Аа
Бб
Вв
Гг
Дд
Ее
Ёё
Жж
Зз
Ii
Й
Кк
Лл
Мм
Нн
Оо
Пп
Рр
Сс
Тт
Уу
ў
Фф
Хх
Цц
Чч
Шш
ы
ь
Ээ
Юю
Яя
А
аазiс оазис
абабак подберёзовик
абабегаць обегать, оббегать; обрыскать
абабiць 1) обить, обшить; 2) сбить (ударяя, заставить отвалиться); 3) ссадить (локоть, колено); 4) обмолотить; 5) укатать (дорогу)